Marvel Cinematic Universe

Marvel Cinematic Universe, skrót. MCU – franczyza obejmująca głównie filmy o superbohaterach produkcji Marvel Studios, które zaś oparte są na komiksach Marvel Comics. Pomiędzy produkcjami zrzeszonymi w Marvel Cinematic Universe stosowane są częste crossovery, a także wspólne wątki i członkowie obsady.

Filmy z Marvel Cinematic Universe zyskują pozytywną opinię krytyków i znajdują się wysoko w rankingach filmowych na całym świecie. Dwanaście dni po premierze filmu Avengers: Czas Ultrona stała się najbardziej dochodową franczyzą na świecie, prześcigając dotychczasowego lidera – serię filmów o Harrym Potterze. Do końca maja 2019 roku dwadzieścia dwa filmy zarobiły łącznie ponad 21 miliardów dolarów. W skład Uniwersum wchodzą również między innymi: komiksy, filmy krótkometrażowe Marvel One-Shots i seriale.

Pierwszym filmem MCU jest powstały w 2008 roku Iron Man, który rozpoczął I Fazę. Kolejnymi produkcjami I Fazy MCU są: Incredible Hulk (2008), Iron Man 2 (2010), Thor (2011), Captain America: Pierwsze starcie (2011) i Avengers (2012).

II Fazę MCU tworzą filmy: Iron Man 3 (2013), Thor: Mroczny świat (2013), Kapitan Ameryka: Zimowy żołnierz (2014), Strażnicy Galaktyki (2014), Avengers: Czas Ultrona (2015) i Ant-Man (2015).

W skład III fazy MCU wchodzą Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów (2016), Doktor Strange (2016), Strażnicy Galaktyki vol. 2 (2017), Spider-Man: Homecoming (2017), Thor: Ragnarok (2017), Czarna Pantera (2018), Avengers: Wojna bez granic (2018), Ant-Man i Osa (2018), Kapitan Marvel (2019), Avengers: Koniec gry (2019) i Spider-Man: Daleko od domu (2019).

IV Fazę rozpocznie film Czarna Wdowa (2020), a następnie zadebiutują Eternals (2021), Shang-Chi and the Legend of Ten Rings (2021), niezatytułowana kontynuacja Spider-Man: Daleko od domu (2021), Thor: Love and Thunder (2022) i Doctor Strange in the Multiverse of Madness (2022).

Pierwszy serial jaki powstał to Agenci T.A.R.C.Z.Y. emitowany przez stację ABC. Drugim, emitowanym również przez stację ABC, był serial Agentka Carter. Marvel Television nawiązało współpracę z serwisem Netflix, w wyniku której swoją premierę miały seriale: Daredevil i Jessica Jones w 2015 roku, Luke Cage w 2016 roku oraz Iron Fist, Defenders i Punisher w 2017 roku. We wrześniu 2017 roku swoją premierę na kanale ABC miał serial Inhumans. W tym samym roku swoją premierę miał serial Runaways w serwisie Hulu, a w czerwcu 2018 roku swoją premierę miał serial Cloak & Dagger na kanale Freeform.

W 2005 roku Marvel Entertainment rozpoczęło planowanie niezależnej produkcji własnych filmów dystrybuowanych przez Paramount Pictures. W tym samym roku powołano do życia Marvel Studios z Avi Aradem na czele, które rozpoczęło przygotowywania do stworzenia wspólnego uniwersum filmowego. W założeniu studia, miały powstać indywidualne filmy o superbohaterach, a później mieli oni się pojawić we wspólnej produkcji. Arad nie wierzył w sukces wspólnego uniwersum i w 2007 roku zrezygnował ze stanowiska. Jego miejsce zajął, wówczas 33-letni, Kevin Feige. Utworzono sześcioosobową komisję twórczą, w której składzie znalazł się Feige, jego zastępca Louis D’Esposito, szef Marvel Comics Dan Buckley, szef kreatywny Joe Quesada, scenarzysta Brian Michael Bendis i prezes Marvel Entertainment Alan Fine. Wspólne uniwersum zostało nazwane Marvel Cinema Universe, a następnie zmieniono nazwę na Marvel Cinematic Universe. Studio określiło Marvel Cinematic Universe jako Earth-199999.

W październiku 2014 roku odbyło się po raz pierwszy MarvelEvent, gdzie studio zaprezentowało skład filmowy III Fazy Uniwersum. W lutym 2015 roku Sony Pictures Entertainment i Marvel Studios ogłosili umowę licencyjną, która włącza postać Spider-Mana oraz filmy z tym bohaterem do Marvel Cinematic Uniwerse. Za dystrybucję filmów solowych odpowiedzialne jest Sony, a producentem solowych filmów o Spider-Manie ma być Amy Pascal z ramienia Sony i Kevin Feige.

We wrześniu 2015 roku Marvel Studios zostało podłączone bezpośrednio pod Walt Disney Studios. W wyniku tej zmiany szef studia, Kevin Feige odpowiada bezpośrednio przed Alanem Hornem, szefem studia Disneya. Wcześniej odpowiadał on bezpośrednio przed prezesem Marvel Entertainment, Issakiem Permutterem. Komisja twórcza została rozwiązana, a kluczowe decyzje dotyczące filmów są podejmowane przez Feige’a, D’Esposito i Victorię Alonso.

W grudniu 2017 roku Walt Disney Company zakupiła znaczną część kapitału 21st Century Fox, w tym studio 20th Century Fox. W wyniku tej umowy prawa filmowe do X-Menów i Fantastycznej Czwórki mają powrócić do Marvela, a same postaci mają zostać włączone do franczyzy. W marcu 2019 roku Feige określił pierwsze trzy fazy jako The Infinity Saga.

We wrześniu 2008 roku, po międzynarodowym sukcesie filmu Iron Man, Paramount Pictures nabyła prawa do dystrybucji kolejnych filmów: Iron Man 2, Thor, Captain America: Pierwsze starcie i Avengers. Jedynym filmem nie wchodzącym w skład umowy był Incredible Hulk, którego prawa do dystrybucji posiada Universal Pictures.

W grudniu 2009 roku Walt Disney Company nabyło Marvel Entertainment. W październiku 2010 roku Walt Disney Studios odkupiło prawa do dystrybucji filmów Avengers i Iron Man 3 od Paramount Pictures. Disney jest dystrybutorem wszystkich kolejnych filmów studia, z wyjątkiem filmów o Spider-Manie. Za ich dystrybucję odpowiada Sony Pictures. W 2013 roku Disney odkupił prawa do dystrybucji pierwszych filmów Uniwersum od Paramountu.

W lipcu 2012 roku, po pozytywnym odbiorze filmu Avengers, Marvel rozważał rozwój franczyzy o serial telewizyjny, którym ostatecznie stał się serial Agenci T.A.R.C.Z.Y.. We wrześniu 2013 roku studio rozpoczęło przygotowania do kolejnego serialu Agentka Carter. Inspiracją do powstania obu seriali stały się filmy krótkometrażowe Marvel One-Shots: Przedmiot 47 i Agentka Carter. W sierpniu 2015 roku stacja zamówiła pilot serialu Most Wanted, a w październiku tego samego roku pilot serialu komediowego Damage Control. Przy współpracy ze stacją ABC są również dwa niezatytułowane projekty. 12 maja 2016 poinformowano, że ABC anulowała dalszą produkcję serialu Agentka Carter oraz zrezygnowała z projektu serialu Marvel’s Most Wanted.

W listopadzie 2013 roku ogłoszono współpracę Marvela z siecią Netflix nad kolejnymi tytułami: Daredevil, Jessica Jones, Luke Cage i Iron Fist, które miały doprowadzić do miniserii Defenders. W styczniu 2015 roku Ted Sarandos, dyrektor programowy Netflixa, zapewnił, że wszystkie seriale tworzone przy współpracy z Marvelem, mają szansę na kolejne sezony. W styczniu 2016 roku poinformowano, że serial Punisher jest we wstępnej fazie rozwoju, a trzy miesiące później został on potwierdzony.

W kwietniu 2016 roku stacja Freeform zamówiła serial Cloak & Dagger.

W sierpniu tego samego roku zamówiony został pilot serialu Runaways przez platformę Hulu. W tym samym miesiącu poinformowano, że ABC Studios pracuje nad serialem o grupie New Warriors. W listopadzie 2016 roku ABC zamówiła serial Inhumans współprodukowany z IMAX Corporation, którego dwa pierwsze odcinki zadebiutowały w kinach IMAX we wrześniu 2017 roku.

W kwietniu 2019 roku podczas prezentacji serwisu Disney+ oficjalnie potwierdzono, że na jego potrzeby powstanie kilka seriali wyprodukowanych przez Marvel Studios, będą to The Falcon and the Winter Soldier, VandaVison, Loki i pierwsza animowana produkcja What If…?. W tym samy miesiącu portal Variety ujawnił, że planowany jest również serial Hawkeye. W lipcu tego samego roku podczas San Diego Comic Conu studio oficjalnie potwierdziło produkcję tych seriali i ujawniono, że będą one wchodziły w skład IV Fazy Uniwersum. W sierpniu 2019 roku podczas konwentu D23 zapowiedziano trzy kolejne tytuły na platformę Disney+: Moon Knight, She-Hulk i Ms. Marvel.

Na początku maja 2019 ogłoszono, że na platformie Hulu w 2020 roku pojawią się dwa kolejne seriale współprodukowane przez Marvel Television: Ghost Rider opowiadający o Robbie Reyesie z Gabrielem Luną w tytułowej roli, który został przedstawiony w czwartym sezonie Agentów T.A.R.C.Z.Y. oraz Helstrom o rodzeństwie Any i Daimona Helstromów. We wrześniu 2019 roku poinformowano, że New Warriors i Ghost Rider zostały anulowane.

W 2010 roku ukazał się pierwszy oficjalny komiks tie-in MCU. W listopadzie 2010 roku Joe Quesada przedstawił plan ekspansji Uniwersum o komiksy powiązane.

W sierpniu 2011 roku studio zapowiedziało wydanie filmów krótkometrażowych, które będą wydawane wraz z wersją Blu-ray filmów. Cykl ten nazwany został Marvel One-Shots. Niektóre z krótkometrażówek posłużyły jako inspiracja do wyprodukowania seriali.

W marcu 2015 roku Cort Lane z Marvel Animation ogłosił, że są planowane animacje powiązane z MCU.

Marvel Cinematic Universe jest pewnego rodzaju ewenementem. Postacie i obsada wchodzące w jego skład pojawiają się zarówno w filmach, krótkometrażówkach Marvel One-Shots i serialach. Swoje role powtarzają ci sami aktorzy.

Wielokrotnie powtarzającymi swoją rolę są: Robert Downey Jr., który zagrał Tony’ego Starka / Iron Mana w trzech solowych filmach: Iron Man (2008), Iron Man 2 (2010) i Iron Man 3 (2013); Chris Evans grający Steve’a Rogersa / Kapitana Amerykę zagrał również w trzech solowych filmach: Captain America: Pierwsze starcie (2011), Kapitan Ameryka: Zimowy żołnierz (2014) i Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów (2016) oraz Chris Hemsworth wcielający się w Thora w trzech solowych filmach: Thor (2011), Thor: Mroczny świat (2013) oraz Thor: Ragnarok (2017). Ci trzej aktorzy zagrali w Avengers (2012) i Avengers: Czas Ultrona (2015). Downey Jr. wystąpił ponadto w Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów (2016) i razem z Evansem w Spider-Man: Homecoming (2017). Edward Norton, który wystąpił jako Bruce Banner / Hulk w The Incredible Hulk (2008) nie zagrał w Avengers (2012), został on zastąpiony przez Marka Ruffalo, który pojawił się również w Avengers: Czas Ultrona (2015) i Thor: Ragnarok (2017).

Chris Pratt wcielił się w rolę Petera Quilla / Star-Lorda w filmie Strażnicy Galaktyki (2014) i Strażnicy Galaktyki vol. 2 (2017) oraz powróci w Guardians of the Galaxy Vol. 3. Paul Rudd wcielił się w rolę Scotta Langa / Ant-Mana, a Evangeline Lilly zagrała Hope Van Dyne w filmie Ant-Man (2015), powtórzyli oni swoją rolę w Ant-Man i Osa (2018). Rudd pojawił się również w filmie Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów (2016). Chadwick Boseman pojawił się w roli T’Challi / Czarnej Pantery w filmach Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów (2016) i Czarna Pantera (2018), Benedict Cumberbatch wcielił się w postać Doktora Stephena Strange’a w filmie Doktor Strange (2016) oraz powtórzył swoją rolę w filmie Thor: Ragnarok (2017), a Tom Holland zagrał Petera Parkera / Spider-Mana w filmach Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów (2016), Spider-Man: Homecoming (2017) i Spider-Man: Daleko od domu (2019). Brie Larson zagrała Carol Danvers / Kapitan Marvel w filmie Kapitan Marvel (2019).

Downey Jr., Evans, Hemsworth, Ruffalo, Pratt, Rudd, Boseman, Cumberbatch i Holland zagrali również w filmie Avengers: Wojna bez granic (2018) oraz powrócili w Avengers: Koniec gry (2019), natomiast Lilly i Larson pojawili się tylko w Avengers: Koniec gry (2019).

Samuel L. Jackson zagrał epizodycznie postać Nicka Fury’ego w kilku filmach, dołączył do głównej obsady dopiero przy Avengers (2012) , powtórzył on swoją rolę w Kapitan Ameryka: Zimowy żołnierz (2014) i Avengers: Czas Ultrona (2015) oraz wystąpił gościnnie w serialu Agenci T.A.R.C.Z.Y. (2013–2014). Inni aktorzy, którzy kilkukrotnie powtarzali swoje role to: Paul Bettany, Don Cheadle, Idris Elba, Jon Favreau, Tom Hiddleston, William Hurt, Scarlett Johansson, Anthony Mackie, Gwyneth Paltrow, Jeremy Renner, Stellan Skarsgård, Cobie Smulders i Sebastian Stan.

Historia i geneza bohaterów często się różni od tej przedstawionej w komiksach. Została zmieniona na potrzeby filmów lub w związku z prawami autorskimi do filmów. Takim przykładem jest rodzeństwo Maximoff – Scarlet Witch i Quicksilver, które w komiksach są dziećmi Magneto i mutantami, natomiast Marvel Studios nie może o tym wspomnieć, ponieważ prawa do tych postaci posiada 20th Century Fox, jak i do pozostałego świata X-Men. W rolę Quicksilvera wcielił się Aaron Taylor-Johnson, a Scarlet Witch zagrała Elizabeth Olsen. Wystąpili oni w Kapitan Ameryka: Zimowy żołnierz (2014) i Avengers: Czas Ultrona (2015). Olsen wystąpiła również w Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów (2016) i Avengers: Wojna bez granic (2018) oraz powtórzyła swoją rolę w Avengers: Koniec gry (2019).

Clark Gregg, który wciela się w Phila Coulsona w Iron Man (2008), Iron Man 2 (2010), Thor (2011), Avengers (2012) i Kapitan Marvel (2019), również zagrał w dwóch krótkometrażówkach Marvel One-Shots (2011) i gra w serialu Agenci T.A.R.C.Z.Y. (od 2013). Postać Coulsona została stworzona na potrzeby filmu, a w komiksach pojawiła się dopiero później.

Hayley Atwell wciela się w postać Peggy Carter w Captain America: Pierwsze starcie (2011), krótkometrażówce Marvel One-Shot: Agentka Carter (2013), Kapitan Ameryka: Zimowy żołnierz (2014), Avengers: Czas Ultrona (2015), gościnnie wystąpiła w serialu Agenci T.A.R.C.Z.Y. (2014), gra główną rolę w serialu Agentka Carter (2015–2016) oraz powtórzyła swoją rolę w filmie Ant-Man (2015).

Rolę Howarda Starka, ojca Tony’ego odgrywa trzech aktorów: pierwszy z nich, Gerard Sanders, pojawił się tylko na zdjęciu w Iron Man (2008); John Slattery jest odtwórcą roli dojrzałego Howarda i wystąpił w Iron Man 2 (2010) oraz powtórzył swoją rolę w Ant-Man (2015); natomiast trzeci z nich, Dominic Cooper gra młodszą wersję ojca Tony’ego i wystąpił w Captain America: Pierwsze starcie (2011), krótkometrażówce Marvel One-Shot: Agentka Carter (2013) oraz w serialu Agentka Carter (2015–2016).

Leslie Bibb, która wystąpiła w filmach Iron Man (2008) i Iron Man 2 (2010) jako Christine Everhart zagrała również w fikcyjnym programie informacyjnym WHiH NewsFront (2015–2016).

Główne role w miniserialu platformy Netflix, Defenders, zagrali: Charlie Cox jako Matt Murdock / Daredevil, Krysten Ritter jako Jessica Jones, Mike Colter jako Luke Cage i Finn Jones jako Daniel Rand / Iron Fist. Cała czwórka aktorów pojawiła się we własnych serialach. W miniserii gościnie wystąpił również Jon Bernthal jako Frank Castle / Punisher, który wcześniej zagrał w serialu Daredevil. Zagrał on również w własnym serialu Punisher. Colter natomiast dodatkowo wystąpił w serialu Jessica Jones.

Główne role w serialu Runaways zagrali: Rhenzy Feliz jako Alex Wilder, Lyrica Okano jako Nico Minoru, Virginia Gardner jako Karolina Dean, Ariela Barer jako Gert Yorkes, Gregg Sulkin jako Chase Stein i Allegra Acosta jako Molly Hernandez.

Tytułowe role w serialu Marvel’s Cloak & Dagger zagrają Olivia Holt jako Tandy Bowen / Dagger i Aubrey Joseph jako Tyrone Johnson / Cloak, natomiast w serialu Marvel’s New Warriors w głównych rolach wystąpią: Milana Vayntrub jako Doreen Green / Squirrel Girl, Derek Theler jako Craig Hollis / Mister Immortal, Jeremy Tardy jako Dwayne Taylor / Night Thrasher, Calum Worthy jako Robbie Baldwin / Speedball, Matthew Moy jako Zach Smith / Microbe oraz Kate Comer as Deborah Fields / Debrii.

Godzinny dokument przedstawiający pracę Marvel Studios nad Marvel Cinematic Universe. Wyemitowany został 18 marca 2014 na antenie ABC. Dokument ten został dołączony do wydania DVD pierwszego sezonu Agentów T.A.R.C.Z.Y..

Godzinny dokument, który został wyemitowany na antenie ABC 4 listopada 2014. Prowadzącą program jest, grająca Agentkę 13, Emily VanCamp. Dokument opowiada o historii Marvela od powstania Marvel Comics w 1939 roku do 2014 toku oraz o najbliższych planach Marvel Entertainment.

Godzinny dokument przedstawiający historię Kapitana Ameryki od powstania do współczesności. Został on wyemitowany 19 stycznia 2016 roku na antenie ABC. W dokumencie wystąpili Stan Lee, Joe Quesada, Jeph Loeb i Louis D’Esposito oraz aktorzy produkcji MCU: Clark Gregg, Ming-Na Wen, Chloe Bennet, Chris Evans i Hayley Atwell.

Po sukcesie filmu Avengers z 2012 roku model wspólnego uniwersum stał się powielany przez inne studia posiadające prawa do ekranizacji komiksów oraz książek.

W październiku 2012 roku Warner Bros. rozpoczął przygotowania do wspólnego uniwersum. Pierwszym filmem był Człowiek ze stali z 2013 roku. W lipcu 2014 roku, szef DC Geoff Johns, potwierdził, że seriale Arrow i Flash nie będą częścią uniwersum filmowego. Seriale te stworzyły oddzielnie rozwijane uniwersum, Arrowverse. W październiku 2014 roku studio przedstawiło plany dziewięciu kolejnych filmów zapowiedzianych na lata 2016 – 2020.

W listopadzie 2012 roku, 20th Century Fox ogłosiło plany stworzenia własnego wspólnego uniwersum, na podstawie posiadanych praw do adaptacji komiksów Marvel Comics serii X-Men i Fantastyczna Czwórka. Mark Millar został producentem nadzorującym projekt. Jednak w maju 2014 roku, Simon Kinberg, scenarzysta Fantastycznej Czwórki, stwierdził, że film nie będzie w tym samym uniwersum co reszta filmów X-Men.

W listopadzie 2013 roku szefowa Sony Pictures Entertainment, Amy Pascal ogłosiła, że studio zamierza rozszerzyć uniwersum serii Niesamowity Spider Man o spin-offy na wzór Marvel Cinematic Universe. Jednak w lutym 2015 roku w związku z niezadowalającym wynikiem filmu Niesamowity Spider-Man Sony razem z Marvel Studios ogłosiło warunki umowy licencyjnej między studiami, która włącza postać Spider-Mana oraz filmy z tym bohaterem do Marvel Cinematic Universe.

We wrześniu 2014 roku Uniwersytet Baltimore ogłosił kurs rozpoczynający się w semestrze letnim 2015 roku dotyczący Marvel Cinematic Universe, prowadzony przez Arnolda Blumberga.